Naša galaksija, nazvana Mlečni put zato što liči na mlaz mleka na noćnom nebu, dugo je bila velika nepoznanica. Italijanski astronom Galileo Galilei prvi je, 1610. godine, usmerio teleskop ka noćnom nebu i uočio da se slab beličast pojas sastoji od mnogo hiljada zvezda, koje kao da dodiruju jedna drugu. S vremenom su astronomi shvatili da su sve te zvezde, kao i Sunce, deo ogromne celine – galaksije Mlečni put.
Prečnik Mlečnog puta je između 100 000 i 180 000 svetlosnih godina. Njegovu starost je teško utvrditi, ali se procenjuje na otprilike 13,6 milijardi godina. Mlečni put pripada jatu od oko trideset galaksija i posle Andromedine galaksije (nama najbliža velika galaksija, udaljena približno 2,5 miliona svetlosnih godina) najveći je u celoj grupi. Sve do kraja dvadesetih godina XX veka mislilo se da se Andromedina galaksija nalazi u sastavu naše galaksije, dok američki astronom Edvin Habl nije dokazao da je to odvojeni sistem.
Ne može se tačno odrediti kojem tipu galaksija pripada Mlečni put. On jeste spiralna galaksija i, po Hablovoj podeli, spada u tip Sb ili Sc (spiralna galaksija sa manjim jedrom i otvorenijim granama), ali novija istraživanja pokazuju da Mlečni put ima prečku (ili barem nešto što po strukturi liči na prečku) u centralnom području. Po tome, Mlečni put spada u tip SB (spiralna prečkasta galaksija), tj. u neki međutip SBb ili Sbc (između normalne spiralne galaksije i spiralne galaksije sa prečkom).
Sastav Mlečnog puta
Mlečni put, u kojem se, prema procenama, nalazi od 100 milijardi do 400 milijardi zvezda, ima četiri spiralne grane koje se okreću oko njegovog jezgra. U Strelčevoj grani, koja se nalazi između Orionove grane i središta Mlečnog puta, nalazi se jedna od najsvetlijih zvezda u toj galaksiji, Eta Pramca. U Persejevoj grani, glavnoj spoljašnjoj grani Mlečnog puta, nalaze se mlade zvezde i magline. U Orionovoj grani, koja se pruža između Perseja i Strelca, nalazi se Sunčev sistem, na udaljenosti od 26 000 svetlosnih godina od središta galaksije. Orionova grana predstavlja pravu fabriku za proizvodnju zvezda, gde iz gasovite međuzvezdane materije može nastati milijarde novih zvezda. U njoj, takođe, ima i ostataka nekadašnjih zvezda.
Najsjajniji deo Mlečnog puta na fotografijama snimljenim optičkim sočivima (koja beleže vidljivu svetlost) nalazi se u sazvežđu Strelca. Sjajna traka na noćnom nebu, koja se najverovatnije pruža prema centru galaksije, sastoji se od toliko zvezda da ih je nemoguće izbrojati. U nekim slučajevima zvezde zaklanja gust oblak prašine, zbog kojeg su neki delovi Mlečnog puta veoma mračni (tamne oblasti na noćnom nebu).
Brzina rotacije različitih delova Mlečnog puta zavisi od udaljenosti tih delova od središta galaksije. Najveći broj zvezda koncentrisan je u prostoru između središta naše galaksije i njenog oboda. Tu je brzina rotacije mnogo veća zbog privlačnog dejstva milijardi zvezda na objekte koji se nalaze u tom prostoru. Brzina rotacije se smanjuje sa povećanjem rastojanja od centra galaksije.
Centralna regija Mlečnog puta
Gledano sa Zemlje, središte Mlečnog puta nalazi se u sazvežđu Strelca. Do sada još nije napravljen snimak samog središta naše galaksije zbog oblaka gasa i međuzvezdane prašine koji se nalaze oko njega. Međutim, središte je moguće videti kroz teleskope koji beleže infracrvenu svetlost, radio-talase ili rendgensko zračenje jer oni mogu da prolaze kroz materiju koja blokira vidljivu svetlost. Centralna osa, koja sadrži drevne zvezde stare oko 12 milijardi godina, pokazuje intenzivnu aktivnost u unutrašnjosti, gde postoje dva oblaka gasa: Strelac A i Strelac B. Ti oblaci gasa povezani su sa snažnom aktivnošću u središtu naše galaksije i u sebi kriju srce Mlečnog puta. U središtu Mlečnog puta se nalazi najveća koncentracija zvezda i to starih, crvenih i narandžastih džinova, čiji su prečnici veći od 100 do 200 puta od Sunčevog. Mnogi astronomi pretpostavljaju da se u središtu Mlečnog puta nalazi i masivna crna rupa okružena velikim slojem kosmičke prašine. Naime, centar naše galaksije okružen je jakim magnetnim poljem, koje verovatno potiče iz rotirajuće crne rupe.
Udaljavajući se od središta, nailazi se na mlade, plave zvezde. Sem pojedinačnih zvezda, koje je nemoguće izbrojati, Mlečni put obiluje i velikim brojem zvezdanih jata, maglina i višestrukih zvezdanih sistema. Procenjuje se da u njemu ima oko 200 zbijenih zvezdanih jata, a do sada ih je otkriveno preko 150. Najlepše takvo zvezdano jato je Herkulovo jato u sazvežđu Herkula, udaljeno oko 23 000 svetlosnih godina. Magline, koje predstavljaju možda najlepšu pojavu na nebu, dele se na svetle i tamne, a razlika u sjaju zavisi im od položaja zvezde koja ih obasjava. Najbolji primer za svetlu maglinu jeste Velika Orionova maglina, koja se može videti golim okom, a za tamnu maglina Konjska glava NGC 2024, koja se nalazi blizu zvezde Zeta Oriona u sazvežđu Oriona.
Sateliti Mlečnog puta
Mlečni put, kao i druge galaksije, ima svoje satelite, a to su:
1. Mali Magelanov oblak – vidi se samo sa južne Zemljine polulopte, i predstavlja malu nepravilnu galaksiju označenu kao NGC 292. Orbitira oko Mlečnog puta na udaljenosti od 210 000 svetlosnih godina, što je čini trećom najbližom galaksijom, posle Velikog Magelanovog oblaka i Patuljaste eliptične galaksije.
2. Veliki Magelanov oblak – takođe se vidi samo sa južne Zemljine polulopte, i predstavlja malu nepravilnu galaksiju koja orbitira oko Mlečnog puta na udaljenosti od 179 000 svetlosnih godina. Sve do 1994. godine, kad je otkrivena Patuljasta eliptična galaksija, mislilo se da nam je to najbliža galaksija. Kao i Mali Magelanov oblak, i ta galaksija je puna interesantnih objekata, kao što su difuzne magline, zbijena i rasturena zvezdana jata, planetarne magline.
3. Patuljasta eliptična galaksija – ta galaksija u sazvežđu Strelca predstavlja nama najbližu galaksiju, koja se nalazi na udaljenosti od 80 000 svetlosnih godina. Tim astronoma sa Džon Hopkins Univerziteta otkrio je, februara 1998. godine, da ta galaksija orbitira oko Mlečnog puta već oko milijardu godina.
Osnovni podaci
• Starost: 13,6 milijardi godina
• Prečnik: od 100 000 do 180 000 svetlosnih godina
• Prečnik središta: 10 000 svetlosnih godina
• Masa: 0,8–1,5 × 1012 Sunčevih masa
• Broj zvezda: od 100 milijardi do 400 milijardi
• Udaljenost Sunca od središta galaksije: 26 000 svetlosnih godina
• Vreme obilaska Sunca oko središta galaksije: 225 miliona godina