Veliki migracioni talas, poznat pod nazivom Velika seoba naroda, koji je zapljusnuo granice Rimskog carstva, doveo je do rušenja antičkog sveta. Zapadno rimsko carstvo podleglo je najezdama, a na njegovim ruševinama nastale su varvarske države.
Rimsko carstvo je u III veku doživelo jednu od najvećih ekonomskih kriza koje poznaje svetska istorija. Carevi Dioklecijan i Konstantin su, na razmeđu III i IV veka, staroj imperiji svojim reformama udahnuli novu životnu snagu. Međutim, Zapadno carstvo nije moglo da odoli neprestanim napadima okolnih varvarskih naroda, pre svega germanskih plemena. Ono je prestalo da postoji kada je germanski vođa Odoakar svrgnuo poslednjeg rimskog cara Romula Avgustula, 4. septembra 476. godine. Za razliku od Zapada, antička civilizacija na Istoku je opstala sve do sredine XV veka.
Opadanje gradova
Posledica varvarskog rušenja Zapadnog rimskog carstva bila je ruralizacija prostranih delova zapadne Evrope, tj. prevladavanje seoskog u odnosu na gradski život. Senatorska aristokratija, važan deo rimskog društva, preživela je, ali u novonastalom poretku nije imala stvarnu vlast. Propadanje velikih poseda doprinelo je njenom odumiranju. Osim toga, prodor germanskih odreda na Apeninsko poluostrvo za posledicu je imalo i naglo propadanje gradova.
Procesu opadanja gradova naročito je doprinela epidemija kuge koja je u VI veku pogodila Evropu. Ta pošast obnavljala se tokom VII veka i nanela novi udarac gradovima, koji su bili poslednja uporišta antičkih tradicija. Početkom VIII veka Arabljani su iz severne Afrike prodrli na Pirinejsko poluostrvo i deo Galije. Važna posledica tih događaja ležala je u tome da se središte političke moći sa obala Sredozemlja lagano premeštalo ka unutrašnjosti evropskog kontinenta.
Varvarska plemena
Germanska plemena, koja vode poreklo iz Skandinavije, počev od I veka pre n. e., postepeno su se premeštala ka slivovima reka Rajne i Dunava. Deo njih s vremenom je naselio prostor između Rajne i Baltičkog mora. Reč je o velikim plemenskim savezima koji su ugrožavali zapadne granice Rimskog carstva. Među njima najpoznatiji su bili Vandali, Angli, Sasi, Langobardi i Franci. Na drugoj strani, sa istoka, na Carstvo su se ustremili Vizigoti (Zapadni Goti) i Ostrogoti (Istočni Goti). Uoči početka Velike seobe naroda oni su se nalazili u prostranom zaleđu Crnog mora.
Osnovna politička ustanova kod starih Germana bila je ratnička družina. Nju su činili vođa (kralj) i njegovi ratnici, koji su mu dugovali vernu službu. Zauzvrat, uživali su njegovu zaštitu i učestvovali u deobi plena. Vođa je biran prema sposobnostima, a onome kome bi pošlo za rukom da postigne niz ratnih pobeda i da se dugo održi na vlasti, otvarala se mogućnost da osnuje dinastiju. U skladu sa drevnim običajima, on je svoje poreklo dovodio u vezu sa starogermanskim bogovima. Na taj se način među paganskim Germanima obezbeđivala svetost kraljevske vlasti.
Varvarske države
Germanski narodi su najpre napadali Rimsko carstvo samo radi pljačkanja, bez namere da se tamo trajno nastane. Kako bi zaštitili rimsku teritoriju, carevi su pojedinim plemenima ustupali pogranične oblasti, uz obavezu da ih ovi štite od napada drugih varvara. Oni su dobijali status saveznika Rimskog carstva. Na taj način počelo je i postepeno naseljavanje varvarskih plemena na tlu rimske države. Istovremeno dolazi i do varvarizacije rimske vojske. Počev od 375. godine, od početka Velike seobe naroda, iz osnova je počela da se menja demografska slika Rimskog carstva. Posle pada Zapadnog rimskog carstva, 476. godine, na njegovom tlu stvaraju se varvarske države. Pre svega, reč je o germanskim plemenima: Vandali su stvorili državu u severnoj Africi, Ostrogoti na Apeninskom poluostrvu, Vizigoti i Svevi na Pirinejskom poluostrvu, Franci i Burgundi u Galiji. Langobardi su najpre bili u Panoniji, ali su se, posle dolaska azijskih Avara, 567. godine, preselili u severnu Italiju, u dolinu reke Po, koja se po njima i danas naziva Lombardija.
Rimljani i došljaci
Propast Zapadnog carstva pred rimsku aristokratiju postavila je pitanje kako prihvatiti novonastalo stanje. Njen veliki deo shvatio je da je najbolje iznaći puteve saradnje sa primitivnim ali snažnim došljacima, kojima se na bojnom polju nije bilo moguće odupreti. Verovali su, međutim, da će oni postepeno prihvatiti tekovine nadmoćne rimske civilizacije. Propadanje rimskih gradova još je više potomke starih aristokratskih porodica usmerilo da priđu dvorovima varvarskih vođa. Najbolji primer stapanja vodećih slojeva dva društva, koja su u početku međusobno veoma udaljena, sreće se u Italiji. Tamo su se, krajem V i početkom VI veka, predstavnici rimske aristokratije povezali sa plemenskim vođama Ostrogota.
Hristijanizacija
Tešnji odnosi i saradnja sa Rimskim carstvom doveli su pojedina varvarska plemena u dodir sa hrišćanstvom. Ono je u IV veku najpre postalo dopuštena, 313. godine, a zatim, oko 380. godine, i državna religija Rimskog carstva. Među germanskim plemenima hrišćanstvo su primili najpre Goti, početkom druge polovine IV veka. Tada započinje prožimanje varvarske kulture, koja je u početku bila veoma skromna, i ostataka velike rimske civilizacije. Uz to, iz prihvatanja hrišćanstva i prevladavanja latinskog kao književnog jezika rodiće se srednjovekovna kultura zapadne Evrope.
Literatura:
• M. Šuica – R. Radić, Istorija, za šesti razred osnovne škole, Beograd: Freska, 2010