Novi vek počinje otkrićima i novim saznanjima u oblasti nauke, tehnike, privrede i, naročito, upoznavanjem sopstvene planete. Zato se kao datum početka novog veka uzima Kolumbovo otkriće Amerike (Novog sveta), 1492. godine. Od istog značaja su i mnoga druga geografska otkrića, zatim pojava štampe, unapređenje ratne tehnike, napredak nauke i reforma crkve i duhovnog života. Pojava štampe najviše je doprinela napretku ljudskog duha i opismenjavanju naroda, koje u nekim delovima sveta traje od sredine XV veka do danas. Zasluga za pronalazak štampe, oko 1450, pripada Johanu Gutenbergu. Za štampanu knjigu znali su još ranije Kinezi, ali njeno umnožavanje i napredak počinje sa Gutenbergovom štamparijom. Ljudi će još dugo pisati rukom, odnosno stilom (držalom) i perom (do pojave pisaće mašine i računara), ali će knjige, naročito crkvene knjige (Biblija), novine i drugi spisi biti štampani. Štampa je znatno unapredila obrazovanje i školstvo.
Ratna tehnička otkrića prednjačila su usled upotrebe baruta, pomoću kojeg je usavršeno vatreno oružje, top i puška, a kasnije i mnogi drugi vidovi oružja. Nadmoć puščanog zrna lako je bacila u zaborav srednjovekovnog viteza. Novo oružje i novi ratovi odneli su znatno više ljudskih života od srednjovekovnih ratova.
Razvoj nauke podstiču posmatranja, eksperimenti i primena matematike. Upoznavanju sopstvene planete, pre svega da nema oblik ploče, već da je okrugla, mnogo su doprineli astronomi, proučavajući Zemlju i ostala nebeska tela. Među njima se ističe poljski astronom Nikola Kopernik. On je izradio detaljan matematički i astronomski model koji pokazuje kako se Zemlja i ostale planete kreću oko Sunca. Veliki doprinos razvoju nauke dali su još Johan Kepler, Galileo Galilei, Đordano Bruno, Isak Njutn. Njih prati razvoj filozofije kao nauke, u kojoj prednjače Fransis Bejkon i Rene Dekart. Usavršavaju se sat, durbin i kompas, napreduje tehnika izgradnje, posebno brodova za dugu plovidbu (karavele).
Velika geografska otkrića
Čovekova znanja o svemiru i Zemlji bila su veoma mala. Evropljani nisu znali za američki i australijski kontinent, a poznavanje Azije i Afrike bilo je slabo. Potreba Evropljana za istočnjačkom robom (začini, svila) bila je sve veća, a koliko je bila na ceni vidi se po tome što je biber bio skup kao zlato. Trebalo je pronaći pomorski trgovački put za Indiju. Portugalci su prvi krenuli u potragu. Istraživanje Afrike započeli su početkom XV veka, a nastavili sa Henrijem Moreplovcem, da bi Vartolomeo Dijaz, u zimu 1487–1488. godine, doplovio do juga kontinenta – Rta dobre nade. Afriku je oplovio moreplovac Vasko da Gama, i stigao u Kalkutu, na zapadnoj obali Indije, 1498. godine. Put do Indije je pronađen, pa su Portugalci nastavili sa istraživanjem i osvajanjem susednih ostrva – Bornea, Sumatre, Jave.
Pokušaj Kristifora Kolumba da ploveći na zapad stigne do Indije doveo je do velikog i neočekivanog otkrića. Pošto je proučio tadašnje mape i poverovao da je Zemlja okrugla, isplovio je pod pokroviteljstvom španskog kralja Ferdinanda i kraljice Izabele. Preplovivši Atlantik, stigao je do ostrva koje je nazvao San Salvador (Sveti Spasitelj). Uveren da je doplovio u Indiju, on je njene stanovnike nazvao Indijanci. Kolumbo je još tri puta putovao do Amerike, i umro u uverenju da je otkrio Indiju, a ne novi kontinent – Ameriku. Njegova geografska otkrića nisu donela basnoslovno bogatstvo španskom dvoru. Veliki moreplovac umro je razočaran, u bedi. Jedna država u Južnoj Americi nosi po njemu ime – Kolumbija.
U istraživanju Novog sveta Špancima i Portugalcima ubrzo su se pridružili Englezi i Francuzi. Započelo je takmičenje u novim otkrićima i saznanjima, ali i osvajanje novootkrivenog kontinenta, Amerike, i pokoravanje domorodačkog stanovništva. Engleski kralj poslao je Džona Kabota, koji je dospeo do severnog dela američkog kontinenta i otkrio Nju Faundlend i Grenland. Francuz Žak Kartije ispitivao je kanadsku obalu. Portugalac Pedro Kabral stigao je do obala Brazila (1500), a Amerigo Vespuči istražio nepoznate predele Južne i Srednje Amerike (po njemu su svi ti krajevi dobili ime). Vasko Nunjes de Balboa, manje poznat moreplovac i avanturista, prvi je ugledao Tihi okean (1513).
Najveće otkriće posle Kolumba učinio je portugalski moreplovac Fernando Magelan. Sa pet brodova i 265 mornara oplovio je Zemljinu kuglu (1519–1522). Pošto je preplovio Atlantik, oplovio je Južnu Ameriku, prošavši kroz moreuz koji je kasnije po njemu dobio ime. Poginuo je na Filipinskim ostrvima, u sukobu sa domorocima, a u Španiju se vratio samo jedan brod sa 18 ljudi. Tim putovanjem dokazano je da je Zemlja okrugla.
Englezi i Francuzi nastavili su istraživanje i osvajanje Severne Amerike, a Španci i Portugalci – Južne Amerike. Španci su bili agresivniji od Portugalaca. Tako je konkistador Ernan Kortes prešao sa Kube u Meksiko i osvojio ga posle slabog otpora domorodačkog stanovništva. Potom je Fransisko Pizaro pokorio Peru. Španci su lako porobili države Asteka i Inka i opljačkali njihovo zlato i srebro, a potom su domorodačko stanovništvo prisiljavali na najteže oblike rada. Opljačkani, mučeni, preveravani u hrišćanstvo i satirani teškim radom, Indijanci su gotovo sasvim nestali sa većeg dela američkog kontinenta. Španci i Portugalci u Južnoj Americi, a Englezi i Francuzi u Severnoj, počeli su dovoditi afričke stanovnike pretvarajući ih u robove.
Evropljani su, osim plemenitih metala, iz Amerike uvezli kukuruz i krompir, lamu i ćurke, u Evropi tada nepoznate biljne i životinjske vrste, a na američki kontinent preneli su mnoge evropske biljke i životinje (raž, pamuk, konje i dr.).
Poslednji kontinent, Australiju, Evropljani su otkrili sredinom XVII veka. Australiju je oplovio holandski moreplovac Abel Tasman.
Velika geografska otkrića omogućila su Evropljanima da sagledaju sva prostranstva Zemlje, do tada malo ili nimalo poznata. Ona su, nažalost, ostavila i negativne posledice – uništenje domorodačkih civilizacija u obe Amerike i početak afričkog crnačkog ropstva.
Manufaktura
Sa novim vekom Evropa beleži porast stanovništva, posebno u gradovima. Prirodno povećanje broja stanovnika smanjuju ratovi, epidemije kuge i tifusa i glad. Grad i gradski život daju obeležje novom dobu, iako će većina Evropljana još dugo živeti na selu. Početkom novog doba najveći evropski grad je Carigrad, koji ima više od 100 000 stanovnika, kao i Rim (sedište pape i katoličanstva), zatim slede Venecija, Napulj, Milano, Pariz, London, Antverpen, Moskva. U XVII veku Amsterdam potiskuje Veneciju u trgovini, a Pariz i London naglo napreduju. Italija i Flandrija su najurbanizovanije i najindustrijalizovanije oblasti Evrope. Prenošenjem zlata iz Amerike u Evropu opala je vrednost novca, pa su cene poljoprivrednih i zanatskih proizvoda bile izuzetno visoke.
Početak kapitalističke proizvodnje poznat je kao manufaktura (latinski manufactura – rukom rađen). Radnici su u manufakturnim radionicama sve poslove obavljali ručno, usavršavajući samo jednu vrstu posla. Manufakturna proizvodnja posebno se razvila u Holandiji, potom u Engleskoj, Francuskoj i Nemačkoj. Najpoznatiji manufakturni proizvodi ostvarivani su u suknarstvu, svilarstvu, kožarstvu, brodogradnji itd. Poljoprivredna proizvodnja, posebno stočarstvo, poprimila je kapitalističke odlike u Engleskoj, a potom i u drugim zapadnoevropskim zemljama. „Ograđivanjem” opštinske utrine, kupovinom ili prisvajanjem seljačke zemlje, englesko plemstvo, koje je prihvatilo buržoaske navike i način proizvodnje, postavilo je temelje poljoprivrednoj industriji. Snaženje gradova pogodovalo je razvoju manufakture, a njen nosilac je građanska klasa, tada u povoju.
Proizvodnju su unapredili pronalasci: u izradi tekstila – automatska predilica, u metalurgiji – topljenje metala. Radnu snagu sve više zamenjuju vetar i voda; izmišljen je „vodeni motor” (vodeno kolo). Nesumnjiv napredak doneo je pronalazak parne mašine u XVII veku, ali njeno usavršavanje i revolucija u proizvodnji dolaze u XVIII veku. Od tada mašinska industrija potiskuje manufakturu.
Literatura:
• Radoš Ljušić, Istorija, za sedmi razred osnovne škole, Beograd: Freska, 2010