Jedno od najvećih božanstava rimskog panteona, boginja Meseca i porođaja, zaštitnica braka i pokroviteljica udatih žena. Njen lik je nastao postepenom divinizacijom brojnih genija žena, odnosno njihovim sažimanjem u jednu božansku ličnost (u rimskoj mitologiji, genije je duh koji štiti i prati čoveka tokom života, upravlja njegovim postupcima i namerama). Od zaštitnice žena i boginje braka i porođaja, Junona je s vremenom postala boginja porodice, pokroviteljica Rima i zaštitnica cele rimske države. Raznorodne Junonine funkcije istaknute su njenim brojnim epitetima. Jedan od njenih najstarijih epiteta – Lucina, označava Junonu kao boginju koja dete dovodi na svetlost dana, i u čiju se čast, posle rođenja deteta, postavlja trpeza u atrijumu. Toj boginji je posvećeno svetilište i gaj na Cispiju, jednom od vrhova Eskvilina, a 375. godine stare ere tu joj je podignut i hram. U tom hramu nalazila se blagajna u koju je, po odredbi Servija Tulija, svaka porodica bila dužna da posle rođenja deteta uplati određenu sumu. Trudnice su prilazile tom hramu sa raspletenom kosom, u haljinama koje slobodno padaju niz telo bez ikakvih čvorova, kako bi im Junona olakšala porođaj.
Junona je pokroviteljica zakonitog braka; u tom svojstvu dobila je najpre epitet Pronuba (zaštitnica nevesta), a zatim Iuga, ili Iugalis (zaštitnica braka). Kao boginja venčanja ona se naziva Domiduca (koja odvodi verenicu u muževljev dom), ili Cinxia (koja privodi nevestu bračnoj postelji).
Junona je slavljena i kao boginja plodnosti u širem smislu. U tom svojstvu ona je dobila epitet Kaprotina (Caprotinae) i poseban praznik, svetkovan svake godine na julske none u Rimu i celom Lacijumu (Nonae Caprotinae). To je velik narodni praznik; masa sveta, uz pogrdne izraze i bacanje kamenja, skupljala se pod senjake od divljih smokava, čiji plod simboliše ženski polni organ. Robinje su se odevale u haljine matrona, zahtevale darove i tukle sve prolaznike.
Drugi Junonini epiteti pokazuju da je ona i zaštitnica rimske porodice, a preko nje i celog rimskog naroda. U doba Republike posebno je poštovana kao boginja koja umnožava narod, štiti gradove i pomaže vojsci u ratu (Iuno Populona). U južnoetrurskim gradovima poštovana je pod imenom Curritis, odnosno Quiritis, i prikazivana je sa štitom i kopljem. Od vremena uspostavljanja kapitolske trijade (Jupiter, Junona, Minerva), Junona je postala pokroviteljica i zaštitnica Rima. Pod imenom Moneta poštovana je na severoistočnom vrhu Kapitola; njoj su posvećene kapitolske guske, koje su 390. godine stare ere opomenule Rimljane da se Gali približavaju Kapitolu. Kao kraljica (Iuno Regina), Junona je poistovećena sa grčkom boginjom Herom; ona je supruga Jupitera Kralja (Iuppiter Rex), prva među boginjama rimskog panteona.
Praznik Matronalije (Matronalia) svetkovan je na dan 1. marta u čast Junone kao majke boga Marsa (Iuno Martialis). Verovalo se da je na taj dan rođen Mars i da je sklopljen mir između Rimljana i Sabinjana. Kao boginja početka svakog meseca (kalende), Junona je kultno povezana sa bogom Janusom.
Junona je od davnina poštovana u Italiji. Njen kult uveo je u Rim sabinjanski kralj Tit Tacije, koji je u čast Junone Lucine podigao žrtvenik na Eskvilinu. Relativno rano uvedeni su u Rim i ostali italski Junonini kultovi: iz Veja (Iuno Regina), iz Lanuvija (Iuno Sospita) i iz Falerija (Iuno Curritis). Pod imenom Sospita, Junoni su bila podignuta dva hrama u Rimu: jedan na Zelenoj pijaci (Forum Holitorium), osvećen 197. godine stare ere, i jedan na Palatinu, koji je, posle požara, obnovljen 91. godine stare ere. Nadaleko je bio čuven hram Sospite u Lanuviju, okružen svetim gajem. Tu je Junoninoj svetoj zmiji svake godine jedna devica prinosila kolač na žrtvu.
Junonine svete životinje su guska, paun, zmija i koza. Žrtvovana joj je bela krava, čiji su rogovi često pozlaćivani.
Likovne predstave Junone zavise od njenih epiteta. Kao Lucina ona je predstavljena okružena decom ili sa odojčetom u rukama, a kao Regina – sa velom na glavi i skiptrom, paterom (žrtvenom posudom) i munjom u rukama. Kultna statua Junone Sospite u Lanuviju prikazivala je boginju sa kozjim krznom oko glave i na ramenima, sa štitom i kopljem.
Literatura:
• Dragoslav Srejović – Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović, Rečnik grčke i rimske mitologije, drugo izdanje, Beograd: Srpska književna zadruga, 1987