Zemlja je nastala pre 4,5 milijardi godina iz oblaka prašine i gasa. U početku je to bila istopljena, neprestano pokretna masa. Kako se planeta s vremenom polako hladila i odavala gasove i vodenu paru, tako se stvarala atmosfera, koja se pročišćavala kako je kiša padala. Površinom Zemlje rasipala se lava, a kako se ona hladila, tako je nastajala Zemljina kora. Voda se pojavila na Zemlji pre 3,9 milijardi godina.
Zemlja je treća planeta po udaljenosti od Sunca, a peta po masi i veličini; najveća je od četiri stenovite planete. Jedina je planeta Sunčevog sistema na kojoj se razvio život – samo na Zemlji postoje optimalni uslovi za život (tečna voda i kiseonik u atmosferi). Zemlja ima specifičan oblik, sferno telo spoljšteno na polovima (geoid), što je posledica njene rotacije, čiji period iznosi 0,997 dana. Osa rotacije je nagnuta u odnosu na ravan Zemljine putanje i sa njom zaklapa ugao od 66,5°. Zemlja kruži oko Sunca (revolucija) na srednjem rastojanju od 149 598 262 km, pri čemu se kreće po eliptičnoj putanji veoma malog ekscentriciteta (e = 0,0167086) i oko Sunca obiđe za 365,256363 dana, prosečnom brzinom od 29,78 km/s. Zemlja ima samo jedan prirodni satelit, Mesec, koji se kreće oko nje na srednjem rastojanju od 384 400 km. Masa Zemlje je 81,3 puta veća od mase njenog pratioca, zbog čega se centar mase sistema Zemlja–Mesec nalazi unutar Zemlje, i to bliže površini nego središtu planete.
Atmosfera
Život na Zemlji ne bi bio moguć bez atmosfere, koja obezbeđuje vazduh za disanje i vodu za piće. Uz to, ona štiti Zemlju od štetnog Sunčevog zračenja i u isto vreme održava prijatnu temperaturu zadržavanjem toplote. Atmosfera je debljine oko 1000 km, mada nema jasnu granicu i ne završava se na tačno određenoj visini. To je vazdušni omotač koji obavija Zemlju i sa njom se kreće kao celina. Sastoji se od pet omotača koji se nalaze na različitim visinama: troposfera, stratosfera, mezosfera, termosfera i egzosfera. Najveći deo mase atmosfere, 90% od ukupno 5,15 × 1018 kg, nalazi se u vazdušnom omotaču do 16 km visine od zemlje. Atmosfera je sastavljena od 78% azota, 20,9% kiseonika, a nešto više od 1% otpada na sve ostale elemente.
Struktura
Zemlja je sačinjena od slojeva raznovrsnog materijala, kao što su čvrste i istopljene stene, voda i slojevi gasova (atmosfera). Zemlju čine osnovno telo i hidrosfera (vodena površina).
Osnovno telo
Predstavu o unutrašnjosti Zemlje dobili smo zahvaljujući seizmičkim istraživanjima. Zemljotresi proizvode talase koji nose informaciju o unutrašnjosti planete i na osnovu tih informacija zaključeno je da je Zemlja nehomogena, tj. da se sastoji od slojeva. Osnovno telo čine:
1. kora – to je površinsko promenljivo područje debljine od 6 do 11 km ispod okeana i do 70 km ispod kopna (uzima se da je prosečna debljina kore oko 35 km; taj deo se naziva i litosfera). Litosfera se deli na gornji (granitni) sloj, koji se sastoji od silicijuma i aluminijuma, i na donji (bazaltni) sloj, gde preovlađuju silicijum i magnezijum. Pored litosfere, postoje i astenosfera i tektonosfera. Astenosfera je oblast ispod litosfere dubine oko 100 km. Tektonosfera obuhvata Zemljinu koru i gornje delove mantije. Okeanska tektonosfera je identična litosferi, dok kontinentalna može imati dubinu i do 400 km.
2. mantija ili omotač – taj sloj deli se na tri dela: donja mantija, prelazna zona i gornja mantija. Posebno je interesantan sloj gornje mantije, čija je temperatura bliska temperaturi topljenja materijala, tako da tu dolazi do obrazovanja tečnih frakcija koje dovode do magmatskih izliva na površini Zemlje. Elastičnost mantije dovodi do kretanja litosfere, koje pak dovodi do stvaranja nabora na površini Zemlje, tj. planinskih venaca. Omotač se proteže do 3000 km dubine, sastoji se od silicijuma i magnezijuma, i u njemu se nalazi oko 84% mase Zemlje.
3. jezgro – deli se na spoljašnje tečno i unutrašnje čvrsto jezgro, sastoji se uglavnom od gvožđa i nikla, i ima mnogo veću gustinu od prosečne gustine planete. Danas se smatra da je u jezgru koncentrisano 10% do 20% ukupne mase Zemlje. Uprkos visokoj temperaturi koja u njemu vlada, unutrašnje jezgro je čvrsto zbog ogromnog pritiska koji ga sabija. Njegova gustina iznosi 15 do 18 g/cm3, a temperatura oko 4000 °C. Spoljašnje jezgro je tečno, a njegova temperatura je niža nego ona u unutrašnjem jezgru i pod manjim je pritiskom. Kretanjem istopljenog materijala stvara se geomagnetno polje koje štiti Zemljinu atmosferu.
Hidrosfera
Hidrosfera je vodeni omotač Zemlje i njega obrazuje sva voda na planeti – okeani, jezera, reke, podzemne vode i led. Ona skoro potpuno prekriva koru, zapljuskuje obale svih kontinenata i zauzima 70,78% (3,61 × 108 km2) Zemljine površine.
Magnetno polje Zemlje (magnetosfera)
Neprestano kretanje istopljenog gvožđa u Zemljinom spoljašnjem tečnom jezgru stvara magnetno polje koje štiti Zemlju od Sunčevog vetra. To polje može se predstaviti magnetnim dipolom (ima dva pola, severni i južni magnetni pol) na Zemljinoj površini; dalje od površine to polje postaje deformisano. Osa magnetnog polja zaklapa ugao od 11,5° u odnosu na Zemljinu osu rotacije. Srednja jačina magnetnog polja na ekvatoru iznosi oko 3,1 × 10−5 T, dok je na polovima oko dva puta veća. Najviše uticaja na magnetosferu imaju čestice Sunčevog vetra koje je perturbuju, tako da ona ima izdužen oblik (rep magnetosfere je okrenut na suprotnu stranu od Sunca). Magnetosfera dopire do udaljenosti od oko 70 000 kilometara, a granica koja razdvaja magnetno polje Zemlje od perturbovanog kosmičkog magnetnog polja naziva se magnetopauza (ona okružuje magnetosferu). Dimenzije magnetosfere mogu biti različite, a zavise od aktivnosti Sunca. U pravcu ka Suncu magnetosfera se prostire na oko deset Zemljinih prečnika, a na suprotnu stranu od 900 do 1000 Zemljinih prečnika. Polarnost magnetnog polja Zemlje je takva da je južni magnetni pol smešten blizu geografskog severnog pola, a severni magnetni pol blizu geografskog južnog pola. Interesantno je da se orijentacija magnetosfere s vremenom menja, pa magnetni polovi u nejednakim intervalima zamenjuju mesta. Istraživanja namagnetisanja materije pokazala su da se ta polarnost za 4,5 milijardi godina, od kako je Zemlja nastala, promenila više puta.
Godišnja doba
Godina na Zemlji deli se na četiri godišnja doba. Ta pojava je posledica Zemljinog kruženja oko Sunca i nagnutosti njene ose rotacije u odnosu na vertikalu. U toku godine, kako se Zemlja kreće oko Sunca tako njeni različiti predeli dobijaju više ili manje Sunčeve energije. Sunce menja položaj na nebu iznad horizonta određenog mesta, čime se menja i ugao pod kojim sunčevi zraci padaju na tlo, kao i količina toplote koja stiže do njega, pa se na Zemlji smenjuju godišnja doba. Istovremeno se menja i odnos dužine obdanice i noći. Razlikuju se četiri godišnja doba: proleće (21. mart), leto (21. jun), jesen (23. septembar) i zima (21. decembar).
Vremenske zone
Zemlja je podeljena na 24 vremenske zone ili pojasa. Svakoj od njih vreme je dodeljeno na osnovu svetskog vremena, određenog prema nultom meridijanu, koji prolazi kroz Grinič u Londonu, Engleska. Po jedan sat dodaje se prilikom prelaska meridijana u pravcu istoka, a po jedan sat oduzima se prilikom prelaska meridijana u pravcu zapada.
Čovekov biološki sat reaguje na ritmičnu smenu svetlosti i tame zasnovanu na smeni obdanice i noći. Dugi letovi na istok ili zapad remete biološki sat, što izaziva poremećaj nazvan džet-leg. Simptomi su umor, nervoza, mučnina, glavobolja i nemogućnost spavanja noću.
Osnovni podaci
• Srednja udaljenost od Sunca: 149 598 262 km
• Poluprečnik:
– srednji: 6371 km
– ekvatorijalni: 6378,1 km
– polarni: 6356,8 km
• Površina: 510 072 000 km2 (kopno: 148 940 000 km2; voda: 361 132 000 km2)
• Zapremina: 1,08321 × 1021 m3
• Masa: 5,97219 × 1024 kg
• Gustina: 5,514 g/cm3
• Površinska gravitacija: 9,80665 m/s2
• Period rotacije: 0,99726968 dana
• Period revolucije: 1,0000174 godine
• Srednja orbitalna brzina: 107 218 km/h
• Srednja temperatura na površini: 14,9 °C
• Prirodni sateliti: 1
• Prstenovi: ne