Peta kolona – zašto se kaže


Izraz peta kolona nastao je u Španskom građanskom ratu (1936–1939), koji je vođen između pristalica demokratski izabrane republikanske vlade i pobunjenih fašističkih generala sa Fransiskom Frankom na čelu. Uz izdašnu materijalnu i vojnu pomoć tadašnjih fašističkih sila, Musolinijeve Italije i Hitlerove Nemačke, pobunjenici su osvojili dobar deo zemlje i ustremili se na glavni grad Madrid, koji je pružao najžilaviji otpor. Trupama koje su opkoljavale špansku prestonicu komandovao je Emilio Mola, jedan od najistaknutijih fašističkih generala. U jeku najžešće bitke on je preko radija braniocima Madrida uputio sledeću poruku: „Četiri naše kolone marširaju na vaš grad, a u odgovarajućem trenutku peta kolona iza vaših vlastitih položaja krenuće u napad.” General Mola je, naravno, mislio na kontrarevolucionarne snage koje su delovale u opkoljenom Madridu i koje su bile spremne da na njegov znak iznutra slome otpor branilaca. Tako je prvi put u istoriji upotrebljen izraz peta kolona. Kasnije je on postao uobičajena oznaka „za organizacije, grupe i pojedince koji propagandom, špijunažom, sabotažom i diverzijama unutar svoje zemlje rade za neprijatelja”.

U toku Drugog svetskog rata (1939–1945), koji je, u izvesnom smislu, bio nastavak građanskog rata u Španiji, petom kolonom nazivani su saradnici okupatora i oni koji su, delujući iznutra, podrivali odbranu napadnutih zemalja (Norveške, Belgije, Francuske, Jugoslavije i drugih). U savremenom jeziku, izraz peta kolona ima još šire značenje. Njime se, naime, označavaju saradnici i plaćenici spoljnih (neprijateljskih) sila koji rade protiv svoje zemlje – ne samo u vojno-političkom nego i ekonomskom i svakom drugom smislu.

Treba reći da se izraz peta kolona, samo sa drugačijim značenjem, upotrebljavao i ranije, pre Španskog građanskog rata. U staroj Rusiji, za vreme cara Nikolaja I (vladao od 1822. do 1855), njegovi generali govorili su kako se armija sastoji od četiri kolone – pešadije, konjice, artiljerije i inženjerije. Peta kolona, po njihovom mišljenju, bila je – policija. To značenje, međutim, potpuno se izgubilo, tako da se izraz peta kolona danas upotrebljava samo u onom smislu u kojem je prvi put upotrebljen u Španskom građanskom ratu.


Literatura:
• Milan Šipka, Zašto se kaže, šesto izdanje, Novi Sad: Prometej, 2010