Gaj Julije Cezar


g. j. cezar Rođen je 12. jula 100. pre n. e. u Rimu. Bio je slavni rimski vojskovođa, državnik i reformator. Budući da je bio patricij po rođenju, zauzimao je ugledne položaje kvestora i pretora pre nego što je postao guverner Španije 61–60. pre n. e. Nakon velikih uspeha na bojnom polju i stalnog napredovanja u političkoj hijerarhiji, Cezar je 60. pre n. e. formirao trijumvirat podelivši vlast sa proslavljenim vojskovođom Gnejem Pompejem i bogatim Markom Licinijem Krasom. Izabran je za konzula 59. pre n. e. i prokonzula u Galiji i Iliriji 58. pre n. e. Cezar, Pompej i Kras vladali su zajedno sedam godina, do Krasove smrti, nakon čega se trijumvirat raspada, a Cezarov odnos sa Pompejem postaje neprijateljski. Cezar se oštro sukobljava i sa Senatom, kojem se zamerio još 59. pre n. e. donoseći, kao konzul, demagoški agrarni zakon. Posle galskih ratova Senat je naredio Cezaru da položi oružje, pošto su se konzervativni senatori, kao i sumnjičavi Pompej, uplašili njegove rastuće moći. Pošto Senat nije hteo da i Pompeju u isto vreme naredi da odustane od komande, Cezar, koji se tada nalazio u južnoj Galiji, kreće sa svojom vojskom preko Rubikona, granične reke između stare Italije i Galije, čime je naglo započeo rimski građanski rat. Uprkos strogoj zabrani Senata i protivno svim pravilima, on sa svojom XIII legijom, 10. januara 49. pre n. e., prelazi Rubikon i ulazi u Italiju. Veruje se da je tada izgovorio čuvenu frazu Alea iacta est („Kocka je bačena”), koja će kasnije postati izreka. Time je došao u otvoren sukob sa Pompejem i Senatom, i započeo građanski rat, koji je završen Cezarovom pobedom i uvođenjem diktature.

Cezar je zatim formirao još sedam legija i učvrstio svoj položaj u Italiji, Španiji i Africi. Pobedio je Pompejevu vojsku u bici kod Farsala u Tesaliji (48. pre n. e.) i dao se u poteru za njim, ali je Pompej, koji je pobegao u Egipat, u međuvremenu ubijen kod Peluzije. Cezar je zatim nekoliko godina vodio uspešne borbe po Egiptu, Maloj Aziji i Galiji. Nakon munjevite pobede nad pontskim kraljem Farnakom kod Zele (47. pre n. e.) poslao je Senatu čuvenu poruku Veni, vidi, vici! („Dođoh, videh, pobedih!”). Pošto je savladao sve svoje neprijatelje, postao je jedini i apsolutni vladar Rimske imperije. Ponuđena mu je kruna (44. pre n. e.), ali ju je on odbio, znajući da Rimljani ne vole kraljeve.

Prema mišljenju nekih stručnjaka, Cezar je udario temelje rimskog carskog uređenja u vreme kad je Republika već propadala. Drugi smatraju da je bio nemilosrdni tiranin sa neutaživom željom za moći. O njegovoj smrti, kojom su inspirisana književna remek-dela svih epoha, mnogo se pričalo. Stradao je od ruke svojih neprijatelja prilikom zasedanja Senata, ali i od ruke svojih prijatelja koji su učestvovali u zaveri planirajući njegovo ubistvo. U jeku sprovođenja niza političkih i socijalnih reformi, Cezara su u Senatu, 15. marta 44. pre n. e., ubili zaverenici pod vođstvom Gaja Kasija i Marka Junija Bruta. Gotovo svi autori antičkog doba slažu se oko toga da je bilo dvadeset tri uboda nožem na njegovom telu, a da je poslednji ubod zadao Brut. Prema legendi, poslednje reči Cezara na samrti bile su: „Zar i ti, sine Brute?” Tim atentatom zaverenici su pokušali da spasu Republiku, ali u tome nisu uspeli.

Cezar nije bio samo vojskovođa i vladalac nego i uspešan reformator i pisac. Napisao je memomare pod naslovom De bello Gallico („O galskom ratu”) i De bello civili („O građanskom ratu”), koji se smatraju uzorima klasične istoriografije. Izvršio je i reformu kalendara (45. pre n. e.), koji se po njemu naziva julijanski (to je takozvani stari kalendar, kojim se i dalje služe srpska, ruska i još neke pravoslavne crkve).