Adonis – mitologija


Vavilonsko-sirijsko božanstvo vegetacije i plodnosti, koje su Grci prihvatili tokom VII veka stare ere. Njegovo prvobitno ime je Tamuz.

Adonis je sin asirskog kralja Tejanta i njegove kćerke Smirne ili je rođen iz grešne veze između kiparskog kralja Kinire i njegove kćerke Mire. U oba slučaja otac je nevin, a neprirodna strast kćerke prema ocu najčešće je objašnjavana Afroditinom srdžbom. Posle počinjenog greha, nesrećna kraljeva kćerka je, po Zevsovoj ili Afroditinoj milosti, pretvorena u drvo smirnu (mirta), iz kojeg je, posle deset meseci, rođen Adonis. Mališana je prihvatila Afrodita, stavila ga u kovčeg i predala na čuvanje Persefoni, gospodarici podzemnog sveta. Kad je ona otvorila kovčeg i ugledala izuzetno lepog dečaka, odbila je da ga vrati Afroditi. Spor koji je nastao između tih dveju boginja rešio je Zevs ili Kaliopa, najstarija od devet muza, odlukom da Adonis jednu trećinu godine provede kod Afrodite, jednu trećinu kod Persefone, a jednu trećinu gde sam zaželi. Adonis je odlučio da dve trećine godine provodi sa Afroditom, a samo jednu trećinu sa Persefonom.

Kasnije predanje prikazuje Adonisa kao divnog mladića, predanog lovu. Afrodita, koja je naslućivala da će ga u lovu zadesiti nesreća, uzaludno je pokušavala da obuzda tu njegovu strast. Jednog dana, ljubomorni Ares, ili Apolon, koji je želeo da se osveti Afroditi zbog toga što je oslepila njegovog sina Erimanta, poslao je na Adonisa divljeg vepra, koji je smrtno ranio Afroditinog miljenika (slika ispod). Iz Adonisove krvi nikle su sase; ruže, koje su do tog vremena bile bele, dobile su crvenu boju jer se Afrodita ubola na ružin trn dok je išla tragovima ranjenog Adonisa. Drugi pričaju da su sase nikle iz Afroditinih suza, a ruže iz Adonisove krvi. Ojađena Adonisovom smrću, Afrodita je sišla u podzemni svet i izmolila od Persefone da Adonis provodi jesen i zimu u carstvu mrtvih, a ostali deo godine – u njenom društvu.


adonis slika


Mit o Adonisu i njegovi rituali slični su onima koji su vezani za Atisa i Kibelu, odnosno Tamuza i Ištar. Oni pokazuju da je Adonis simbol umiranja i ponovnog rađanja vegetacije.

Najvažnija Adonisova svetilišta nalazila su se u Fenikiji – u gradu Biblosu i na planini Libanu. Odatle je njegov kult prenet najpre na Kipar i Rodos, a kasnije i na kopnenu Grčku. Na ostrvu Lezbosu, Adonisov kult dokumentovan je u VII veku, u Kolofonu – u VI veku, a u Sikionu i Atini – u V veku stare ere. U Rimu je Adonis poštovan počev od poslednjeg veka Republike. Adonisov praznik (Adonije) svetkovan je u Sikionu i Atini u pozno leto; o tom prazniku žene su na krovovima kuća izlagale, oplakivale i sahranjivale drvene lutke, koje su predstavljale Adonisa. U Atini se pominju Adonisovi „vrtovi” – delovi posuda u koje su sađene biljke koje brzo rastu i brzo venu (loćika, divlja mirođija, pšenica). Ti „vrtovi” postavljani su oko Adonisovog odra, a zatim su, zajedno sa mrtvim bogom, iznošeni iz kuća i bacani u izvore. U Aleksandriji je Adonisov praznik slavljen krajem leta. To su bile dvodnevne svečanosti, ali je poznat samo ritual koji je izvođen prvog dana: Adonisova i Afroditina svadba. Bogato ukrašene statue tih božanstava stavljane su na postelje i oko njih su, u srebrnim korpama, razmeštani plodovi, kolači u obliku raznih životinja, kao i mirisi u sudovima od alabastra. Nad tom ložnicom podizan je baldahin od zelene providne tkanine, ukrašene erotima od zlata.

Adonisov kult imao je privatan karakter. Tog boga slavile su uglavnom sujeverne žene i hetere, koje su gajile posebno poštovanje prema boginji Afroditi.

Adonis je u likovnoj umetnosti retko prikazivan, jer je upotreba pokretnih drvenih figura u njegovom kultu isključivala izradu monumentalnih skulptura. Poznato je samo nekoliko crvenofiguralnih vaza sa predstavom Adonisa; na njima je Adonis prikazan kraj Afroditinih nogu (V vek stare ere). Na apulijskim vazama iz IV veka stare ere i na jednom ogledalu iz Preneste predstavljena je svađa Afrodite i Persefone oko Adonisa. Kasnije, na pompejanskim freskama i rimskim sarkofazima, često je prikazivano kako Afrodita i Eros oplakuju Adonisa.


Literatura:
• Dragoslav Srejović – Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović, Rečnik grčke i rimske mitologije, drugo izdanje, Beograd: Srpska književna zadruga, 1987