Zašto duva vetar?


Zemlju, kao i druge planete Sunčevog sistema, obavija sloj gasa, koji se naziva atmosfera. Zemljina atmosfera uglavnom je sačinjena od azota i kiseonika u gasovitom stanju. Pojedinačni molekuli gasa sve vreme šibaju na sve strane, ali im Zemljina gravitacija ne dozvoljava da odlete. Vetrovi su ogromne skupine tih molekula koje se zajedno kreću u istom pravcu. Malo vazduha može da ubrza, stušti se iza ugla i skine nekome šešir. S druge strane, neizmerna reka vazduha, široka nekoliko hiljada kilometara, može da teče oko planete. U kući, gde je vazduh gotovo nepomičan, nije teško zaboraviti na njega. Ali svako ko je pružio ruku kroz prozor automobila u pokretu zna da vazduh, mada je nevidljiv, može veoma snažno da pritiska. U stvari, cela Zemlja je sve vreme izložena pritisku vazduha. Vazduh je naizgled bez težine, kao da ga uopšte nema. Ali atmosfera, koja se iznad zemlje pruža stotinama kilometara prema svemiru, ima masu od preko pet triliona tona (u bilo kojoj prosečnoj tački Zemljine površine, vazduh pritiska svaki kvadratni centimetar silom od približno jednog kilograma).

Vetrove izazivaju razlike u pritiscima na različitim mestima u atmosferi. Kako? Zamislite branu sa čije je jedne strane voda duboka šest metara, a sa druge tri metra. Ako se brana podigne, voda će se velikom brzinom izlivati u plići deo dok se nivoi ne izjednače. Nešto slično dešava se i sa vazduhom. Zbog razlike u temperaturi, pritisci na različitim mestima nisu jednaki. Topliji vazduh se širi i razređuje, jer se razmak između njegovih molekula povećava. Zato on postaje lakši, a njegov pritisak je manji. U hladnijem vazduhu, molekuli se zbijaju, zbog čega su teži i vrše veći pritisak. Kao i voda, vazduh teče iz oblasti visokog u oblast niskog pritiska, pošto molekuli vazduha jure da popune svaki prostor u kojem je vazduh ređi. Ta jurnjava naziva se vetar.

Evo primera kako se vetar formira pored morske obale. I kopno i more greju sunčevi zraci. Ali voda se zagreva sporije od kopna, jer se njen površinski sloj, koji sunce zagreva, meša sa dubljim, hladnijim slojevima. Zato se vazduh iznad kopna više zagreje nego vazduh iznad vode. Vazduh u blizini tla širi se pri zagrevanju, stvarajući džep u kojem je pritisak niži. Ali šireći se, vazduh gura naviše slojeve iznad sebe. Na velikim visinama, molekuli vazduha se zbijaju, stvarajući iznad kopna džep sa visokim pritiskom. Deo vazduha koji se nalazi visoko iznad tla počinje da struji prema moru, gde je pritisak niži, i vazduh počinje da se skuplja iznad vode. Pritisak vazduha iznad mora raste. Zato vazduh nad površinom mora počinje da struji nazad prema vazduhu nižeg pritiska koji se nalazi iznad kopna. Dok vazduh u niskom brišućem letu prelazi preko plaže, ljudi koji se sunčaju i kupaju osećaju kako ih taj novorođeni povetarac hladi.


Literatura:
• Keti Volard, A zašto?, Beograd: Laguna, 2006