Ići u Kanosu – zašto se kaže


Izraz ići u Kanosu manje je poznat u srpskom jeziku, mada u njemu postoji i upotrebljava se odavno. Nisu ga zabeležili ni J. Matešić u svom Frazeološkom rječniku, ni autori Matičinog Rečnika srpskohrvatskoga književnog jezika, niti pak sastavljači Rečnika srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika SANU. Bratoljub Klaić, međutim, u Rječniku stranih riječi, uz odrednicu Canossa (čita se: „kanosa”) daje i frazem au Canossu, sa ovakvim tumačenjem: „poniziti se pred nekim, predati se na milost pobjedniku, kajati se”. Slično tome, i Milan Vujaklija u Leksikonu stranih reči i izraza frazem ići u Kanosu propraća objašnjenjem: „poniziti se pred papom ili uopšte pred nekim kome si se dotle protivio”. Drugi rečnički izvori ne donose mnogo više podataka o poreklu tog frazema tako da se potpunije objašnjenje može naći tek u većim enciklopedijama ili opštoj istoriji srednjeg veka.

A evo tog objašnjenja. U XI veku – tačnije, 1077. godine – nemački vladar Hajnrih IV, koji je došao u sukob sa moćnim papom Grgurom VII, bio je prisiljen da mu se pokori i zatraži od njega izvinjenje i oproštaj. Tom prilikom, kako kaže legenda, puna tri dana i tri noći čekao je pred zamkom Kanosa (nalazi se blizu italijanskog grada Ređo Emilija) da ga papa primi. Na januarskom snegu, po ciči zimi, nemački velmoža strpljivo je stajao da bi konačno prišao papi na kolenima i poljubio mu ruku. To je bio čin krajnjeg poniženja i znak potpune pokornosti i potčinjenosti. Po tome je izraz ići u Kanosu dobio opšte značenje: „poniziti se pred moćnijim protivnikom, tražiti oproštaj iskazujući duboko kajanje na krajnje nedostojanstven način”.

O akterima događaja iz kojeg je nastao frazem o kojem je ovde reč, papi Grguru VII i caru Hajnrihu IV, istoričari onoga vremena ostavili su dosta podataka. Grgur VII (oko 1020–1085) bio je najmoćniji i politički najambiciozniji papa u čitavoj srednjovekovnoj istoriji katoličke crkve. Nastojao je da sve hrišćanske vladare u svetu potčini svojoj volji i papskoj vrhovnoj vlasti. Veliki broj vladara prihvatio je ta nastojanja, pa je tako papa stekao isključivo pravo da kruniše careve i kraljeve i obezbeđuje im vladalačku moć. (Jedan od onih koji su potpisali vazalsku zakletvu Grguru VII bio je i hrvatski kralj Zvonimir. Učinio je to prilikom svog krunisanja 1075. godine.) Papinim centralističkim nastojanjima usprotivio se, kako je već rečeno, car Hajnrih IV (1050–1106). Ali u trenucima slabosti (ili, možda, iz taktičkih razloga) i on se, odlaskom u Kanosu da izmoli oproštaj, pokorio papskoj vlasti. Tri godine kasnije ipak je uspeo da se moćnom Grguru VII osveti za poniženje. Na sinodu u Briksenu svrgao ga je sa papskog prestola i ustoličio protivpapu Klementa III, koji će ga u Rimu 1084. krunisati za nemačko-rimskog cara. Papa Grgur VII bio je prisiljen da beži iz opsednutog Rima u Salerno, gde je i umro (1085. godine).

Osim ustaljenog izraza koji se oslanja na pomenuti postupak Hajnriha IV (pokajnički put u Kanosu), znameniti nemački vladar ovekovečen je i u mnogim umetničkim delima – književnim i likovnim. Ali iz njegovog odnosa prema papi Grguru VII ostalo nam je i jedno korisno saznanje i poruka: da ne treba uvek verovati onima koji se, radi svog spasenja, podvrgavaju i poniženjima, koji su, dakle, spremni ići u Kanosu samo da bi se održali na vlasti.


Literatura:
• Milan Šipka, Zašto se kaže, šesto izdanje, Novi Sad: Prometej, 2010