Ujka Sem – zašto se kaže


Ujka Sem, ili engleski Uncle Sam (čita se: „ankl sem”) čest je naziv za Sjedinjene Američke Države, odnosno američku vladu i Severnoamerikance uopšte. Simpatični Ujka Sem obično se predstavlja u liku starijeg čoveka bele puti, vitkog stasa i izduženog lica sa šiljatom bradicom. Odeven je u nacionalne boje SAD – tamnoplavi kaput i crveno-bele štraftaste pantalone. Njegova pojava upotpunjena je još i visokim cilindrom oko kojeg je omotana američka zastava.

Teško je reći kada je prvi put stvoren taj prepoznatljivi lik Ujka Sema, ali se zna kada je i kako nastao sam naziv Uncle Sam. On je izveden od skraćenice USAUnited States of America (Sjedinjene Američke Države), ili, što je verovatnije, od kraćeg USUnited States (Sjedinjene Države).

Izvođenje naziva Uncle Sam od skraćenice US plod je, verovali ili ne, jedne šale. Bilo je to za vreme rata za oslobođenje naroda Severne Amerike (britansko-američki rat, 1812–1815). U Vebsterovom velikom rečniku engleskog jezika precizira se i godina – 1812. Jedan od aktera tog rata bio je i izvesni Samjuel Vilson (Samuel Wilson, 1766–1854), inače inspektor nabavki za vojne potrebe, na koje ga je mesto postavila američka vlada. Iz milošte su ga zvali Uncle Sam, u srpskom prevodu Ujka Sem.

Ujka Sem je nabavljao namirnice od vojnog liferanta Elberta Andersona, na čijim su isporukama, kao znak raspoznavanja, bila utisnuta slova E. A. (Elbert Anderson) i U. S. (United States). Kada su jednom prilikom radnika koji je stavljao ta slova upitali šta ona znače, on je spremno, bez oklevanja odgovorio: „Elbert Anderson and Uncle Sam”. To šaljivo tumačenje prihvatila je i prenela sva ondašnja štampa pa se ono proširilo po Americi i celom svetu. Tako je Uncle Sam (Ujka Sem) postao, i do današnjeg dana ostao, oličenje Amerike i Amerikanaca, iako mnogi koji upotrebljavaju taj izraz i ne znaju da je on vezan za ime nekadašnjeg visokog poverenika američke vlade Samjuela Vilsona.

Za razliku od izraza Ujka Sem, drugi naziv za stanovnike SAD, odnosno tipične Amerikance, pa i pripadnike američke vojne sile stacionirane u raznim delovima sveta (Jenki) ima manje-više pogrdno značenje. Reč Jenki (engleski Yankee), koju su ranije, u Američkom građanskom ratu (1861–1865) upotrebljavali uglavnom Južnjaci kao naziv za svoje protivnike Severnjake, i to sa određenom dozom prezrenja, kasnije je dobila šire značenje, pa je postala podrugljiva oznaka za Amerikance (ili „Amere”) uopšte. Tako se danas u svetu još mogu čuti povici: Yankee, go home! („Jenkiji, idite kući”), ali sve češće i: Uncle Sam, help us! („Ujka Sem, pomozi nam”).


Literatura:
• Milan Šipka, Zašto se kaže, šesto izdanje, Novi Sad: Prometej, 2010