Narodna izreka kaže: Ne zna se šta nosi dan, a šta noć. Što se Vartolomejske noći tiče, tu se sve zna. Ona donosi krvoproliće, pokolj, smrt.
Registrujući taj ustaljeni izraz u srpskom jeziku, J. Matešić je u svom Frazeološkom rječniku zabeležio ovaj karakterističan primer: „Glavni zadatak političara mora ostati da ne dođe do rata i da ne bude vartolomejskih noći.”
To je odista veliki i odgovoran zadatak, ne samo političara nego i svih drugih ljudi. Jer, u istoriji je bilo mnogo masovnih pokolja političkih protivnika i uopšte nevinih ljudi, žena i dece. Sam Adolf Hitler, zloglasni vođa Trećeg rajha (1933–1945), osvojivši vlast, pored mnogih drugih zločina širom Evrope, izvršio je u Nemačkoj i dva poznata masovna pogroma, koja se mogu nazvati, i često se nazivaju, nacističkim vartolomejskim noćima.
Prvi se zbio u junu 1934. godine i poznat je još pod nazivom „Noć dugih noževa”. Tada su se Hitler i Gering krvavo razračunali ne samo sa svojim protivnicima nego i sa dotadašnjim saborcima i bliskim saradnicima. Za jednu jedinu noć ubijene su hiljade ljudi, a među njima i Ernst Rem, komandant nacističkih jurišnih odreda, koji je bio optužen da je kovao zaveru protiv Firera.
Sličan obračun, ovaj put sa Jevrejima, desio se četiri godine kasnije, u noći između 9. i 10. novembra 1938. godine. Na hiljade nemačkih Jevreja bilo je izloženo dotad neviđenom teroru: izbacivani su iz stanova, divljački su prebijani i ubijani, uništavane su im radnje. U toj vartolomejskoj noći, koja se još naziva i „Kristalna noć”, nacisti su pokazali svoje pravo lice. Iza toga je usledio Holokaust, u kojem su stradali milioni Jevreja i antifašista širom pokorene Evrope.
Iako se te Hitlerove vartolomejske noći i danas pamte, prva i prava Vartolomejska noć, koja je postala oznaka za masovni krvavi obračun, masovni pokolj ili pogrom ljudi uopšte, desila se mnogo ranije, čak 360 godina pre opisanih Hitlerovih zverstava. Bila je to noć uoči Svetog Vartolomeja, 24. avgusta 1572. godine u Parizu. Tada je, po nalogu Katarine Mediči, majke kralja Šarla IX, i uz njegov pristanak, izvršen pokolj hugenota (protestanata) u glavnom gradu Francuske i okolnim mestima. Taj pokolj naziva se još i „krvavi pariski pir”, jer se desio pet dana po svadbi kraljeve sestre Margarete od Valoa i Anrija Burbonskog. Pokolj su izvršili sledbenici katoličke stranke. Računa se da je te noći, i u kasnijim pogromima, koji su u Parizu trajali do septembra, a u pokrajini do oktobra te godine, poubijano preko 25 000 hugenota (ljudi, žena i dece). Njihov jedini greh bio je što su bili druge, a ne katoličke vere. Po tome je Vartolomejska noć 1572. godine u istoriji čovečanstva ostala zabeležena crnim slovima. Tako je nastao i sam taj izraz, kojim se danas označava svaki veliki pokolj ili pogrom ljudi u kratkom vremenskom razmaku, obično preko noći.
Učvrstivši se u jeziku, izraz Vartolomejska noć služi nam i kao opomena da se prepoznaju i na vreme spreče zli duhovi, koji čovečanstvu spremaju nove vartolomejske noći.
Literatura:
• Milan Šipka, Zašto se kaže, šesto izdanje, Novi Sad: Prometej, 2010