Vandalski postupak – zašto se kaže


Bezobzirno, divljačko uništavanje kulturnih i materijalnih vrednosti označava se obično kao vandalski postupak, vandalstvo ili vandalizam. Vandalski je postupak bio, na primer, spaljivanje knjiga za vreme nacističke vladavine u Nemačkoj između dva svetska rata, ili rušenje Narodne biblioteke u Beogradu prilikom nemačkog bombardovanja 6. aprila 1941. godine. I mnogo manja divljaštva, kao što su uništavanje školskih klupa, razbijanje prozorskih stakala, čupanje sadnica po parkovima i sl., kod nas se, uz gnušanje i osudu, nazivaju vandalski postupci. Taj ustaljeni izraz, koji je nastao davno, osim kod nas upotrebljava se i u drugim evropskim jezicima. Mi smo ga, najverovatnije, primili od Francuza, a oni su ga načinili prema imenu jednog starog germanskog plemena, Vandala. Možda izraz vandalski postupak i nisu prvi počeli upotrebljavati baš Francuzi. Možda su ga skovali Talijani, naslednici starih Rimljana, ili čak sami Rimljani, koji su na svojoj koži direktno osetili surove postupke Vandala.

Vandali su u početku, još pre nove ere, živeli na severu Evrope, negde na poluostrvu Jilandu (ili, po nemačkom, Jitlandu), u današnjoj Danskoj i delimično u Nemačkoj. Oni su u vreme velikih seoba naroda krenuli na jug i u II veku doprli do gornje Tise i Dacije, tj. do samih granica velikog Rimskog carstva. Gotovo dva veka vodili su ogorčene borbe sa Rimljanima, a onda su krajem IV i početkom V veka, pred najezdom Huna, krenuli na zapad, osvojili Reciju, opustošili celu Galiju i 409. godine prodrli u Španiju. Dvadesetak godina kasnije prešli su Gibraltar i osvojili veći deo severne Afrike pokorivši i čuvenu Kartaginu (439. godine). Tu, u severnoj Africi, osnovali su snažnu državu i krenuli u nova osvajanja. Najsnažniji i najrazorniji pohod Vandala bio je onaj na Rim, koji se dogodio 455. godine. Tom prilikom, pljačkajući i rušeći sve pred sobom, uništili su mnoge vredne i neponovljive kulturno-istorijske spomenike, kojima je Rim obilovao. I upravo po tom bezobzirnom, divljačkom razaranju Rima i uništavanju njegovih materijalnih i kulturnih vrednosti nastao je izraz vandalski postupak.

Nepun vek posle tog divljačkog čina Vandali su nestali s lica zemlje. Njihovu državu uništio je vizantijski car Justinijan 533. godine, i otada im se gubi svaki trag. Njihovo neslavno ime ipak je ostalo zapamćeno u istoriji, a čuva se i u izrazu vandalski postupak, kao i u rečima vandalstvo i vandalizam.


Literatura:
• Milan Šipka, Zašto se kaže, šesto izdanje, Novi Sad: Prometej, 2010